Leiderschap binnen de kerk/gemeente

De kerk is de afgelopen jaren veranderd in een organisatie waar leiding, onderwijs en zorg wordt gegeven aan de hand van (wereldse) management stijlen. Het komt steeds vaker voor dat we een discussie op een menselijke manier willen beslechten. Het focus ligt al jaren op het (proberen) in standhouden van het instituut.

In dit document geef ik een kritische kijk op het leiderschap en de inrichting van de huidige evangelische en (vrije) baptisten gemeenten. Het is niet de bedoeling om mensen te veroordelen maar juist om ze wakker te schudden. De kerk schreeuwt namelijk om vernieuwing!

De kerk en haar leden zijn toe een nieuwe en frisse vorm van leidinggeven, onderwijs en zorg. En dan niet een nieuwe wereldse management vorm met een christelijk sausje. Nee, deze vorm van management is reeds eeuwen oud maar de laatste jaren vergeten.

Ik hoop dat u na het lezen van mijn (scherpe) kijk op de gemeente ook de bereidheid heeft om uw gemeente te herstellen naar wat het zou moeten zijn. Na het lezen van dit document hoop ik dat u ook ontdekt heeft waarvan ik overtuigd ben wat goed is voor de gemeente.

De gemeente
De gemeente van Jezus Christus zou een veilige plek moeten zijn voor iedereen. Een plaats van liefde, leven, gemeenschap, genade en waarheid. Een plaats waar mensen echt zichzelf kunnen zijn en in openheid en vrijheid elkaar en God kunnen ontmoeten.

Helaas blijkt in de praktijk dat de gemeente niet heel veel anders is dan de maatschappij. Binnen de gemeente zijn verdraaiingen van (Bijbelse) woorden, manipulatie, druk uitoefenen en ter schande maken van mensen een gemeen goed geworden. En net zoals in de wereld zijn deze problemen in de gemeente vaak te herleiden aan foutief leiderschap.

Het lijkt wel of het de afgelopen jaren een trend is geworden dat gemeenten in grote conflict situaties komen waarbij leiders hun positie ten koste van alles willen vasthouden. En in veel gevallen worden de problemen dan opgelost door menselijke oplossingen, manipulatie, verdraaiingen van het evangelie of druk uitoefenen.

Het risico hiervan is dat er een vorm van geestelijk misbruik plaats vind waarbij leden worden gekneed naar het model van haar leiders. En een ieder die afvallig is moet het liefst met stille trom vertrekken en/of wordt ter schande gemaakt om het eigen paadje schoon te houden.

Helaas moet ik als evangelisch christen erkennen dat zeker binnen mijn kerkelijke stroming dit te veel gebeurd. Er worden mensen bewust of onbewust kapot gemaakt. Dit omdat het instituut of een groep mensen te stellen boven dat van de gemeente of God. In dit document wil ik dan ook een tweetal zaken behandelen namelijk;

1. De gevolgen van geestelijk misbruik (door leiders):
Wantrouwen in geestelijke gezagsdragers, verlies van vertrouwen in (mede) christenen, het goede nieuws (Jezus) wordt iets negatiefs, boodschap van leven wordt doods, verlies van het genade beeld en de kerk is geen veilige plek meer.

2. Vormen van geestelijk misbruik (door leiders):
Verdraaiingen van het evangelie, manipulatie, ter schande maken van mensen, druk uit oefenen, onwilligheid tot luisteren, oprechtheid van mensen ontkennen, mens boven God plaatsen, claimen van autoriteit en schijnvroomheid, vraagtekens plaatsen bij (Bijbelse) visies is rebellie tegen God.

Het aan de kaak stellen van misstanden op geestelijk niveau binnen de evangelische kerk is niet iets wat we liever doen. Het is een cultuur geworden binnen onze gemeenten om zaken onder de mantel der liefde te verstoppen. En laten we alstublieft niet meer onder kijken, want wie weet wat uit het verleden naar boven komt. Het risico van zaken te verstoppen is dat ze vroeg of laat weer boven komen en dan door jaren frustratie of woede een veel groter probleem vormen. Het verstoppen van zaken is dan ook een tijdbom onder het fundament van een gemeente.

Het is dan ook goed om de impact van geestelijke leiders te laten zien, zodat men zich beseft van hun verantwoordelijkheid. En dat het leiden van een gemeente meer is dan kerkje spelen, want we praten wel hier over het (geestelijke) leven van mensen. Het plaatsen van twijfels over bestaande visies, meningen of overtuigingen moet dan ook niet als een bedreiging worden gezien. Het is namelijk een mogelijkheid om Gods genade weer binnen de gemeente actief te laten worden.

Het is ook niet zo dat een leider of groep mensen binnen een kerk opzettelijk misbruik maakt van haar positie. In de meeste gevallen zijn de mensen zelf slachtoffer geweest van foutief leiderschap of onderwijs. We moeten dan ook praten over foutief geestelijk leiderschap om precies de zelfde redenen waarom anderen zeggen dat dit niet moet nml om eenheid en de liefde te bewaren. En wanneer we hier over kunnen praten en Gods hulp erin zoeken kunnen we verder.

Is opstaan tegen foutief leiderschap rebellie?
Wanneer we kritiek hebben op leiderschap wordt dit vaak gezien als rebellie. De leden die hun twijfels uiten worden als snel gezien als afvallig, onrust zaaiers of lawaai makers. Dit kun je zien rebellie tegen (verkozen) leiders die onder “goddelijke leiding” staan, dus ga je tegen Gods wil in.

We moeten echter niet deze link willen maken, immers het is de menselijke natuur om zonde te begaan dankzij de zondeval. Het is niet voor niks dat Jezus stierf aan het kruis voor onze zonden. Een goed leider binnen de gemeente erkend ook zijn fouten, hij mag dit doen en daarna op de juiste weg samen verder gaan.

Op meerdere plekken in de bijbel komen wij ‘rebellie’ tegen richting de leiders van de ‘kerk’ een aantal voorbeelden hiervan zijn;

Matteüs 23 vers 1 t/m 8
1 Daarna richtte Jezus zich tot de menigte en tot zijn leerlingen 2 en zei: ‘De schriftgeleerden en de farizeeën hebben plaatsgenomen op de stoel van Mozes. 3 Houd je dus aan alles wat ze jullie zeggen en handel daarnaar; maar handel niet naar hun daden, want ze doen zelf niet wat ze jullie voorhouden. 4 Ze bundelen alle voorschriften tot een zware last  en leggen die de mensen op de schouders, terwijl ze zelf geen vinger uitsteken om die te verlichten. 5 Al hun daden zijn erop gericht om door de mensen gezien te worden. Ze verbreden immers hun gebedsriemen en maken de kwastjes aan hun kleren langer, 6 ze verlangen een ereplaats bij feestmaaltijden en in synagogen, 7 en hechten eraan op het marktplein eerbiedig te worden begroet en door de mensen rabbi te worden genoemd. 8 Jullie moeten je niet rabbi laten noemen, want jullie hebben maar één meester, en jullie zijn elkaars broeders en zusters

 Mattheüs 21 vers 12 t/m 17;
12 Jezus ging de tempel binnen, hij joeg iedereen weg die daar iets kocht of verkocht, gooide de tafels van de geldwisselaars en de stoelen van de duivenverkopers omver 13 en riep hun toe: ‘Er staat geschreven: “Mijn huis moet een huis van gebed zijn,” maar jullie maken er een rovershol van!’

14 Toen kwamen er in de tempel blinden en verlamden naar hem toe, en hij genas hen. 15 De hogepriesters en de schriftgeleerden zagen welke wonderen hij verrichtte en hoorden de kinderen in de tempel ‘Hosanna voor de Zoon van David!’ roepen, en ze waren hoogst verontwaardigd. 16 Ze gingen hem vragen: ‘Hoort u wat ze zeggen?’ En Jezus antwoordde hun: ‘Jazeker! Hebt u dan nooit gelezen: “Door de mond van kinderen en zuigelingen hebt u zich een loflied laten zingen”?’ 17 Zo liet hij hen staan, en hij ging de stad uit, naar Betanië, waar hij de nacht doorbracht.

We lezen hier op twee verschillende plaatsen dat Jezus tegen de gevestigde order binnen de ‘kerk’ in gaat en aangeeft dat ze fout zitten. Tevens kunnen we lezen dat we elkaars broeders en zusters zijn (Mat 23) en moeten zijn als kinderen (Mat 21). We kunnen dan ook gerust de conclusie trekken dat het corrigeren van (kerkelijke) leiders niet een rebellie tegen God is.

Ik zeg nu niet dat we massaal onze leiders binnen de kerk moet aanvallen om dat het kan. Nee, we mogen ze wel kritische beoordelen, corrigeren en aanspreken. Want zoals wij corrigeerbaar moeten zijn moeten de leiders binnen de kerk dit ook zijn. En wanneer hij niet corrigeerbaar wil zijn moet de gemeente zijn taak opnemen en zoals Jezus deed openlijk hun vermanen.

 Impact van (foutief) leiderschap
Binnen de (evangelische) gemeenten wordt vaak niet voldoende stilgestaan bij de gevolgen van foutief leiderschap. Immers je bent aangesteld door de gemeente, hebt een roeping van God of een ambitie om de gemeente tot groter doel te brengen. Echter de gemeente bestaat uit mensen, je focus moet dus ook liggen op onderwijs en zorg dragen voor deze mensen. Jij als leider bent niet de REDDER van de wereld maar de HERDER van de aan je toevertrouwde kudde.

Wanneer we als leider ons zelf, de leiding of de gemeente centraal stellen en alles ter eer en glorie van de gemeente, de leiders of ons zelf stellen ontstaat scheefgroei. Op een gegeven moment zullen leden het vertrouwen in hun (geestelijke) gezagsdragers verliezen en wordt het gevuld met wantrouwen. Op dit moment maakt de goede boodschap (Jezus) plaats voor iets negatiefs en word het de boodschap doods ipv levend. Op dat moment is de kerk geen veilige plek meer voor haar leden of (toekomstige) bekeerlingen en verliest het haar kracht.

We zien dan ook binnen de evangelische gemeenten dat mensen via de voordeur binnen komen maar dat via de achterdeur mensen met (grote) beschadigen vertrekken. En in veel gevallen de kerk voorgoed verlaten of terug keren naar traditionele kerken.  Dit blijkt ook uit het onderzoek naar vertrekredenen uit evangelische gemeenten ( http://www.icchoreb.nl/onderzoek ) en het boek “Ooit Evangelisch” welke is geschreven door theoloog Otto Bruijne.

In dit onderzoek komen een aantal structurele problemen naar voren;

– Gebrek aan theologische diepgang
– Onbeperkt vertrouwen in ontvangen woorden van God.
– Geen ruimte voor vragen, twijfel, nuchterheid of toetsing
– Hoge mate van verplichtingen & constante druk om mee te doen.
– Nadruk op beleving en ervaring in samenkomsten
– Harde confrontatie tussen geloof & realiteit
– Leiders zijn niet corrigeerbaar, schuld ligt bij betrokkenen.
– Leiders & gemeente hebben de waarheid in pacht
– Slecht en manipulatief leiderschap
– Sterk charismatische leiders
– Dictatoriaal gezag & opgezag van de Heer

Het onderzoek bevat natuurlijk ook veel persoonlijke frustraties maar de boven genoemde punten zijn wel terugkerend. En het is ook iets wat door de leden van evangelische gemeenten wordt gezien, maar vaak niet publiekelijk gezegd omwille van het instituut.

Het meest verontrustende vind ik dat uit het onderzoek dan vervolgens blijkt dat er niet of nauwelijks ruimte is om over negatieve zaken te praten, kritiek mag niet gegeven worden en problemen moeten onder de mantel der liefde bedekt worden. En dit is geheel niet in de lijn met de opdracht die wij krijgen zoals o.a. te lezen is in;

12 Zie er dus op toe, broeders en zusters, dat niemand van u door een kwaadwillig, ongelovig hart afvallig wordt van de levende God, 13 maar wijs elkaar terecht, elke dag dat dit ‘vandaag’ nog geldt, opdat niemand van u halsstarrig wordt omdat hij door zonde verleid werd. 14 Want alleen als we tot het einde toe resoluut vasthouden aan ons aanvankelijk vertrouwen, blijven we deelgenoten van Christus. (Hebreeën 3:12-14)

We kunnen op basis van de bovenstaande tekst ook stellen dat we juist wel over negatieve zaken moeten praten. Want wanneer wij dat niet doen bestaat de kans dat we afvallig worden of verleid worden tot zonde. Het is een opdracht die wij krijgen en laten we dat ook uitvoeren, laten we in gesprek met elkaar blijven en op basis van Gods Woord zaken beslechten.

Het gaat binnen evangelische gemeenten dan ook fout door ons eigen egoïstische geloofsleven. Dit klinkt misschien raar maar binnen onze gemeenten staan (persoonlijke) belevingen, ervaringen en woorden van God centraal. Er word onbeperkt vertrouwen in gesteld zonder theologische kennis, onderbouwing of toetsing. En hierdoor ontstaat mede de eerder geconstateerde problematiek.

5 Wie zich door zijn eigen natuur laat leiden is gericht op wat hij zelf wil, maar wie zich laat leiden door de Geest is gericht op wat de Geest wil. 6 Wat onze eigen natuur wil brengt de dood, maar wat de Geest wil brengt leven en vrede. 7 Onze eigen wil staat vijandig tegenover God, want hij onderwerpt zich niet aan zijn wet en is daar ook niet toe in staat. 8 Wie zich door zijn eigen wil laat leiden, kan God niet behagen.   (Romein 8:5-8)

12 Broeders en zusters, we hoeven ons niet langer te laten leiden door onze eigen wil. 13 Als u dat wel doet, zult u zeker sterven. Als u echter uw zondige wil doodt door de Geest, zult u leven. 14 Allen die door de Geest van God worden geleid, zijn kinderen van God. 15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen te zijn, en om hem te kunnen aanroepen met ‘Abba, Vader’. (Romeinen 8:12-15)

En dit alles gebeurd helaas onder leiding of goedkeuring van onze voorgangers en oudsten. En juist deze groep zou hier haar taak moeten oppakken namelijk; onderwijs en leidinggeven. Kunnen onze leiders het dan wel goed doen? Ja, zeker wel! De taak is zwaar en kan alleen correct uitgevoerd worden onder totalitair gezag van God. En dat betekend dus dat een voorganger of oudste niet zelf een visie ontwikkeld maar Gods Woord als uitgangspunt neemt.

Hartenkreet
De impact van foutief leiderschap is groot en daarom is het onze plicht als christen om Gods Woord te respecteren en uit te dragen om te voorkomen dat we foutief gedrag gaan vertonen. En dit kan ook betekenen dat wij op een punt komen waar ze onze (geestelijke) leiders moeten corrigeren.

Een leider binnen de gemeente moet op zijn buurt open staan voor kritiek. Hij mag zich niet verschuilen achter tradities, historie of moderne management vormen. Een goed leider neemt verantwoording voor zijn daden maar ook die van zijn medeleiders en vorige leiders.

Dit kan betekenen dat hij de consequenties moet dragen van foutief leiderschap uit het verleden. En dat je dus vervelende klussen mag uitvoeren zoals vergeving vragen aan betrokken voor fouten die je als gemeente vroeger hebt gemaakt. Immers een leider van de gemeente staat niet op persoonlijke titel er maar als leider van de gemeente, en draagt ook die schuld.

Heb je als gemeente fouten gemaakt in het verleden? Dan is het niet voldoende dat de betrokken leiders zijn opgestapt, de gemeente heeft namelijk ook schuld. En de zonde van de gemeente gaat gewoon over op nieuwe leiders. En het zaadje van zonde zal vroeg of laat weer ontkiemen en een nieuwe tijd van chaos, ellende en dwalingen zal ontstaan.

Wij moeten dan ook als evangelisch christenen wakker worden en onze taken vervullen zoals God dit van ons verlangt. Het evangelie verkondigd iets moois namelijk liefde, verlossing en redding.

En het kan niet zo zijn dat Gods opdracht aan de kant geschoven word omdat wij persoonlijk of als gemeente andere ambities hebben. Want waarom zouden wij als gemeente een ‘groei ambitie’ ontwikkelen? Immers wanneer wij de opdracht van God uitvoeren zullen wij een aantrekkelijke gemeente zijn voor mensen.

Ik wil dan ook alle voorgangers, oudsten en leden van evangelische kerken in Nederland oproepen om een ommekeer te maken. Laten we stoppen met het ombouwen van onze kerken tot wereldse organisaties, gericht show, consumptie en individuele belangen. Laten we onze gemeenten weer omvormen naar wat ze moeten zijn een schuilplaats, (ver)zorgplaats en een huis van God waar we elkaar weer familie moeten noemen en ons laten leiden door onze Vader.

Leiderschap hoe verder..?
Het is natuurlijk erg makkelijk om te roepen dat iets niet goed is, zonder mee te denken of onderzoeken hoe iets wel zou moeten. Leiderschap is een lastige materie en daarom wil ik graag n.a.v een paar punten het leiderschap proberen te verduidelijken.

1. Welke leiderschapsvorm?
We lezen in Marcus 10 dat Jezus op weg is naar Jeruzalem samen met de discipelen. Hij kondigde hen aan dat hij ter dood gebracht zou worden en weer opstaan. Op dat moment vroegen Jacobus en Johannes of ze beiden aan de linker en rechterkant van Jezus zijn troon mochten zitten. Hierop geeft Jezus vervolgens het volgende antwoord;

42 Jezus riep hen bij zich en zei tegen hen: ‘Jullie weten dat de volken onderdrukt worden door hun eigen heersers en dat hun leiders hun macht misbruiken. 43 Zo mag het bij jullie niet gaan. Wie van jullie de belangrijkste wil zijn, zal de anderen moeten dienen, 44 en wie van jullie de eerste wil zijn, zal ieders dienaar moeten zijn, 45 want ook de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld voor velen.’ (Marcus 10:42-45)

Het wordt hier duidelijk dat Jezus een heel ander beeld heeft over leiderschap nml een dienende leider ipv een overheersende leider. In het verhaal over het voeten wassen van de discipelen kunnen we daarin nog een aanvulling lezen nml;

8 ‘O nee,’ zei Petrus, ‘míjn voeten zult u niet wassen, nooit!’ Maar toen Jezus zei: ‘Als ik ze niet mag wassen, kun je niet bij mij horen,’ 9 antwoordde hij: ‘Heer, dan niet alleen mijn voeten, maar ook mijn handen en mijn hoofd!’ 10 Hierop zei Jezus: ‘Wie gebaad heeft hoeft alleen nog zijn voeten te wassen, hij is al helemaal rein. (Johannes 13:8-10)

We zien hier dat Jezus dienend is richting de discipelen hij wast hun voeten maar houd wel stevig de regie in handen. Petrus krijgt niet de ruimte om zonder consequenites het voeten wassen af te wijzen of meer te claimen.

Samenvattend: De wereldse vorm van leiderschap waarbij de leider zich laat dienen door de volgelingen en hun overheerst is on-Bijbels. De juiste vorm van Bijbels leiderschap is een dienend leiderschap waarbij de leider regie houdt.

2. Wie is er dan geschikt als leider?
Het is in de maatschappij heel normaal om een ambitie te hebben en hier voor te gaan. En we zien ook steeds meer binnen de gemeente dat mensen een ambitie hebben voor het oudstenschap of om voorganger te worden. Echter lezen we in Hebreeën 5 een duidelijke richtlijn nml;

1 Wie uit het volk tot hogepriester wordt gekozen, wordt aangesteld om tussen God en de mensen te bemiddelen, om gaven en offers te brengen voor de zonden. 2 Doordat hij zelf aan zwakheden ten prooi kan vallen, is hij bij machte begrip op te brengen voor hen die uit onwetendheid dwalen, 3 en daarom moet hij niet alleen offers opdragen voor de zonden van het volk maar ook voor zijn eigen zonden. 4 Niemand kan zich die waardigheid toe-eigenen, men wordt daartoe door God geroepen, zoals ook met Aäron gebeurde. 5 Christus heeft zich de eer hogepriester te worden evenmin zelf verleend, dat deed degene die tegen hem zei: ‘Jij bent mijn zoon, ik heb je vandaag verwekt. (Hebreeën 5 vers 1 t/m 5)

Leiderschap is dus voorbehouden aan een ieder die door God geroepen word, dus niet door een ambitie. Een leider wordt verder verkozen uit het volk en heeft dus draagvlak. Hij bemiddeld tussen God en de mens en door zijn eigen zwakheden kan hij begrip voor de mens opbrengen.

Een leider luisterd naar God en volgt zijn Woord op omdat hij anders niet kan bemiddelen tussen God en de mens. Wanneer hij namelijk het Woord niet strikt neemt krijgt Satan speelruimte en zaait hij ontevredenheid en predikt het gelijkheid. We zien dat ook terug in;

Nummerie 12:2
Heeft de Here soms uitsluitend door Mozes gesproken, heeft hij ook niet door ons gesproken. (Aäron en Mirjam)

Samuël 15:22-23
Daarop zei Samuel: ‘Schept de HEER meer behagen in offers dan in gehoorzaamheid? Nee! Gehoorzaamheid is beter dan offers, volgzaamheid is beter dan het vet van rammen. 23 Weerspannigheid is even erg als toverij, en eigenzinnigheid is even slecht als afgodendienst. U hebt de opdracht van de HEER verworpen; daarom verwerpt hij u als koning!’

In met name Samuël 15 lezen we een grote waarschuwing, het afwijken van Gods opdracht staat gelijk aan tovenarij of afgodendien. Het was vervolgens niet zo dat Saul werd verworpen als wereldse leider maar wel als leider tussen God en de mens.

Samenvattend: Het leiderschap is voor een ieder die gekozen wordt uit het volk door roeping van God om te dienen. Hij stelt Gods Woord en opdracht centraal en laat zich niet verleiden tot tovenarij.

3. Het voorkomen van gezagsproblemen
De afgelopen jaren is er een grote culturele omslag geweest. Waar men vroeger een gezagrelatie had met mensen is dat veranderd. Het is nu niet meer dan normaal dat je 100% gelijk bent aan elkaar ongeacht geslacht, opleiding, geloof, overtuiging of afkomst. We moeten dan ook iedere overtuiging accepteren, tolereren of gedogen. Dit alles heeft te maken met een vergaande democratisering van de maatschappij.

Dit is een proces die ook binnen de kerk steeds meer voorkomt en verlammend kan werken op het functioneren van de gemeente. Wanneer je namelijk als leider bij iedere stap in overleg moet treden met de gehele gemeente werkt het verlammend. Een leider moet deze situatie voorkomen, het belangrijkste is dus dat hij het vertrouwen en dus gezag krijgt van de leden.

Wanneer we de situatie van Mozes met de uittocht in moderne tijden zouden vertalen zou het er als volgt uit gezien hebben:

Mozes stond op een dag voor het volk en zei: “Jongens God heeft tot me gesproken dat we weg moeten uit Egypte, ik wil daar graag jullie mening over horen en misschien kunnen we daarna een stemming houden”. Het is niet onwaarschijnlijk dat de meeste mensen voor vertrek waren uit Egypte want prettig was het er niet. Wanneer echter Mozes later in de woestijn een vervroegde verkiezing had uitgeroepen omdat de Israëlieten begonnen de mopperen was de kans groot geweest dat hij had verloren. Het volk was dan waarschijnlijk terug gegaan naar Egypte want eigenlijk viel het daar minder slecht dan die woestijn.

De uittocht uit Egypte is gelukkig niet zo verlopen omdat Mozes het gezag had. Het is dan ook voor leiders binnen de gemeente van groot belang om gezagsproblemen te voorkomen. In mijn optiek is dat maar op één manier te realiseren door God en zijn Woord (weer) centraal te stellen. En dat betekend dus afscheid nemen van wereldse, culturele en maatschappelijke opvattingen en Gods Woord centraal te stellen binnen de gemeente.

Samenvattend: Een leider moet voorkomen dat het in een situatie komt waarbij de maatschappelijke veranderingen het gezag binnen de gemeente ontwricht en het functioneren gemeente verstoord.

Terug naar document-overzicht
Dit artikel wordt u aangeboden door BijbelgroepNL.
Mocht u vragen en/of opmerkingen hebben over dit artikel kunt u contact opnemen met de aanbieder.